| نوع بنا : تاريخي قدمت : افشاريه ( 1148-1210 ه ق ) اين مسجد در خيابان امام خميني در بافت قديمي سقز واقع است . تاريخ دقيق ساخت مسجد مشخص نيست ولي از آنجا كه اهالي محل ساخت آن را به( شيخ حسن مولا نا آباد)نسبت مي دهند احتمال دارد در اواخر دوره افشاريه و اوايل زنديه ساخته شده باشد . مسجد داراي شبستاني با چهار ستون قطور چوبي به نشانه چهار خليفه اهل سنت است . در ضلع جنوب غربي ايوان ستون دار (مصلاي تابستاني ) ساخته شده كه فرم مخصوص مساجد منطقه كردستان را تداعي مي كند . بالاي مسجد دو مناره رفيع و بلند قرار دارد و به همين دليل به مسجد (دومناره ) شهرت دارد . مصالح به كار رفته در بناي اين مسجد شامل خشت خام . ملات گل . سنگهاي لاشه . چوب و ....... است . در تزيينات مناره از كاشي ها و آجركاري هاي معقلي استفاده شده است .احتمالا حوض خانه مسجد كه گنبدي بر فراز آن قرار دارد و محل وضوي نمازگزاران است قديمي تر از مسجد كنوني و متعلق به دوران صفويه است .در ديوارهاي مسجد از كاشي هاي صابونكي با طرح سرو(درخت زندگي) كار استاد علي اصفهاني براي تزيين استفاده شده است . به نظر مي رسد كه اين استاد اصفهاني چند سالي در سقز سكونت داشته است . | |
| آدرس :خيابان امام خميني در بافت قديمي سقز |
| نوع بنا : زيارتي قدمت : قاجاريه (1299-1195 ه ق ) تورجان يكي از روستاهاي شهرستان سقز و مركز دهستان تورجان است كه در بيست كيلومتري غرب مسير سقز – بوكان قرار دارد مسجد قديمي در داخل روستاي تورجان قرار دارد و از نظر معماري در زمره مساجد سبك بومي منطقه كردستان است .بناي اين مسجد داراي يك شبستان اصلي با شش ستون در دو رديف سه تايي است . در ضلع غربي شبستان محوطه اي وجود دارد كه ايواني ستون دار روي به سمت جنوب در آن مشاهده مي شود .در ضلع جنوبي شبستان سه ستون چوبي تعبيه شده است . مسجد روي يك صفه سنگ چين شده . ساخته شده است .در مقابل ايوان جنوبي بقاياي حوض آبي وجود دارد كه تمامي از سنگ تراشيده شده است . عمده مصالح اين مسجد از سنگ . خشت و آجر است . در سقف نيز تيرهاي چوبي به كار رفته است .در ورودي اصلي و قديمي مسجد با دخل و تصرف هاي جديد در بنا مسدود و اين امر موجب شد تا ورودي ديگري در ضلع غربي ايجاد شود . در بالاي اين ورودي سنگ نبشته اي ديده ميشود كه زمان ساخت مسجد را در تاريخ 1258 ه . ق نشان مي دهد .روي اين كتيبه سنگي افزون بر تاريخ ساخت و مرمت مسجد ابياتي نيز حك شده است .معماري اين مسجد و سابقه تاريخي و فرهنگي روستاي تورجان از اهميت خاصي برخوردار است . | |
| آدرس :20 كيلومتري غرب مسير سقز – بوكان |
| نوع بنا : تاريخي قدمت : زنديه (1163-1209 ه ق ) در ضلع غربي حمام (حاج صالح سقز) بقاياي كاروانسرايي قديمي ديده مي شود كه تنها بخش هايي از ضلع شمالي آن باقي مانده است . طرح آن شامل يك حياط مستطيل شكل با آب نمايي در وسط و رديف حجره هايي بوده كه تعدادي از آنها هنوز موجود است . ساختمان سرا در دو طبقه بنا شده و داراي ستون هاي استوانه اي و پايه ستون هاي مربعي و رديف قوس هاي نيم دايره و تنگ گذاري به صورت ديوار باربر در فضاي نيمه باز مشرف به داخل حياط است . طبقه فوقاني داراي يك رديف ستون هاي چوبي به سبك معماري منطقه شمال غرب ايران بوده است . احتما لا اين ساختمان در زمان خسرو خان اول (دوره زنديه) ساخته شده است . معماري و نماي اين كاروانسرا قابل مقايسه با نماي داخلي عمارت خسروآباد سنندج است . | |
| آدرس :در ضلع غربي حمام (حاج صالح سقز) كاروانسراي سقز |
| چهل چشمه از كوههاي مرتفع كردستان است . اين كوه داراي آبشارها و چشمه هاي بسيار زيبايي است و وجه تسميه آن نيز حكايت از وجود چهل چشمه آب دارد . اين كوه در منطقه خورخوره از شهرستان ديواندره قرار دارد و منطقه اي سردسير و برف گير است . در اين كوه مي توان در تمامي سال برف را مشاهده كرد . اين كوه يكي از سرچشمه هاي رودخانه جغاتو(جغتو) و سپيدرود است و داراي چشمه سارهاي فراوان و دامنه هاي سرسبز و زيبا است . | |
| آدرس :در منطقه خور خوره از شهرستان ديواندره |
| نوع بنا : تاريخي قدمت : حدود 2700 سال پيش سال اين تپه در روستاي زيويه حدود 55 كيلومتري جنوب شرقي شهر سقز واقع و از محوطه بسيار وسيعي برخوردار است . طي كاوش هاي باستان شناسي در اين تپه قلعه باستاني زيويه از زير خاك بيرون آمد . اين قلعه روي يكي از تپه هاي نسبتا مرتفع منطقه ساخته شده و بر محيط اطراف اشراف كامل دارد . در نخستين كاوش كه توسط (ايوب ربنو) در سال 1325 شمسي در اين منطقه صورت گرفت و بيشتر جنبه تجاري داشت اشياء منحصر به فردي از يك تابوت برنزي به دست آمد كه در نوع خود از شاهكارهاي فلزكاري و سفال گري محسوب مي شود . همين امر موجب تخريب بسياري از آثار معماري ارزشمند اين قلعه (كاخ دژ) عظيم گرديد . اين قلعه كه به اقوام ماد و ماننايي تعلق داشت در حدود 2700 سال پيش ساخته شده است . در سال 1354 شمسي اولين فصل كاوش هاي علمي باستان شناسي در اين تپه آغاز شد و تا سال 1380 ادامه يافت . طي چند فصل كاوش نتايج قابل توجهي در زمينه شناخت وضعيت معماري آن به دست آمد . از جمله اشياي به دست آمده در اين كاوش ها قطعات عاج منقوش بود كه نقوش حيواني و صحنه شكار اساطير روي آنها حك شده و از ارزش ويژه اي برخوردار است . اهميت اين قطعات به حدي است كه از روي دو نمونه از آنها نقش برجسته آبيدر سنندج . طراحي . بزرگنمايي و ساخته شد .براي احداث قلعه زيويه استادكاران پس از بنياد مصطبه . سكوهايي براي دست يابي به سطح صاف و هموار پديد آوردند و در بين شيبهاي موجود در تپه با بهره گيري از خشت خام . سنگ و چوب قلعه اي در نهايت استحكام و پايداري بنا نهادند . پي ها و پله هاي پايه ستون ها از سنگ ساخته شده و براي ساخت ديوارها خشت خام به ابعاد 16 * 46 * 46 سانتي متر به كار رفته است . ورودي اصلي قلعه با 21 پله سنگي در شرق تپه قرار دارد . از جالب ترين قسمتهاي قلعه تالار ستون دار آن با 16 پايه ستون سنگي مدور است . قطر اين پايه ستون ها حدود 95 تا 105 سانتي متر است . كف تالار با خشت خام به صورت شطرنجي مفروش شده است . ديگر بخش هاي اين قلعه عظيم شامل سالن ها . حياط ها و اتاق هاي متعددي است كه هر يك عملكردي خاص داشت . نكته قابل توجه استفاده از فاصله پشت بندهاي ايجاد شده براي استحكام و ايستايي ديوارهاي قلعه است كه به عنوان سيلو (انبار غله) مورد استفاده بود . در كاوش هاي سال 1380 نمونه هايي از غله در كف انبارها كه هر يك بيش از 8 متر عمق داشت به دست آمد . | |
| آدرس :در روستاي زيويه حدود 55 كيلومتري جنوب شرقي سقز |
| نوع بنا : تاريخي قدمت : زنديه (1163-1209 ه ق ) شهر سقز نيز داراي بافت قديمي ارزشمندي با خانه ها و مساجد قديمي است . هر چند بافت سقز دچار دگرگوني و تغييرات بسيار شده ولي معماري خانه ها و قرارگيري آنها همچنان بر مبناي اسلوب معماري بومي منطقه انجام مي شود . قدمت بناهاي با ارزش در بافت قديمي به دوره زنديه . قاجار و اوايل پهلوي بازمي گردد . | |
| آدرس :شهر سقز |
| از بازار اصلي و قديمي شهر سقز آثار زيادي بر جاي نمانده است و تنها آثار به جاي مانده شامل بقاياي راسته هاي آن است كه در طي چند دهه گذشته به كلي از نظر معماري دگرگون شده است . با توجه به آثار به جاي مانده از كاروانسراي (تاجوانشير) در كنار اين بازار مي توان به اهميت بازار سقز در گذشته پي برد . | |
| آدرس :قسمت شمال شهرستان سقز |
| نوع بنا : طبيعي قدمت : قرن سوم پيش از ميلاد غار كرفتو در شهرستان ديواندره در 72 كيلومتري شرق شهرستان سقز قرار دارد . با توجه به تحقيقات به عمل آمده در دوران مزوزوييك كرفتو در زير آب بود و در اواخر اين دوره ارتفاعات آن از آب خارج شد . غار كرفتو از غارهاي آهكي و طبيعي است كه در ادوار مختلف جهت استفاده و سكونت انسان تغيير حالت داده و با معماري صخره اي در چهار طبقه در دل كوه حفر شده است . مستشرقين و محققين بسياري از جمله دمرگان . راولينسون . كرپورتر . خانيكف و فون گال از غار كرفتو بازديد و نقشه هايي از آن تهيه و ارائه نموده اند . كرپورتر و فون گال آن را تصحيح كرد . در مقالاتي كه توسط محققين به چاپ رسيده به دليل وجود كتيبه اي يوناني بر سردر يكي از اتاق هاي طبقه سوم از اين غار به عنوان معبد (هراكلس) (هركول) نام برده شده است . ترجمه اين كتيبه چنين است (در آنجا هراكلس سكونت دارد باشد كه پليدي در آن راه نيابد) . طول غار 750 متر است و راههاي فرعي متعددي از آن منشعب مي شود . در طول سكونت انسان در اين غار تغييرات و دگرگوني هاي عمده و دخل و تصرفات بسيار در آن بوجود آمده و حجاران هنرمند به زيبايي . فضاهايي را در مدخل هاي غار تراشيده و اتاق ها . راهرو و دالان هاي متعددي را به وجود آورده اند . اين غار در ميان غارهاي دست كن ايران از معماري كاملي برخوردار است . ورودي غار از دامنه كوه حدود 25 متر فاصله دارد . در گذشته راهي نسبتا سخت و دشوار در كمر كوه بازديدكنندگان را هدايت مي كرد ولي امروزه با عبور از پلكاني فلزي مي توان به دهانه ورودي غار رسيد . در معماري صخره اي اين غار چهار طبقه شناسايي شده است . اين امر از اهميت ويژه اي در معماري صخره اي برخوردار است .در معماري غار علاوه بر ايجاد اتاق ها و راهرو هاي عبوري سعي شده تا اتاق ها با هم مرتبط باشند و نورگيرها و پنجره هايي به سمت بيرون و مناظر طبيعي ارتفاعات مجاور غار تعبيه شده است . بر ديوارهاي غار در بعضي از اتاق ها نقوشي به صورت تجريدي از حيوان . انسان و گياه حجاري شده كه بيشتر جنبه آييني دارد . اين غار در سال 1379 گمانه زني شد و با بررسي باستان شناختي در محوطه بيرون و داخل غار آثاري از دوران هاي مختلف به دست آمد . كشف تراشه هاي سنگي در طبقه چهارم و محوطه بيرون غار مي تواند نشانه اي از استفاده انسان در دوران پيش از تاريخ از اين غار باشد . همچنين نمونه سفال ها و اشياي به دست آمده ادامه سكونت انسان را در طول دوران تاريخي اشكاني و ساساني و دوران اسلامي يعني قرون ششم تا هشتم ه . ق مسجل مي سازد . اقداماتي در طول سالهاي 1378 و 1379 انجام شده كه شامل سامان دهي محوطه بيرون غار . پله بندي . سكوهاي استراحت . پاركينگ . سرايداري . سرويس هاي بهداشتي و برق كشي غار است . | |
| آدرس :شهرستان ديواندره در 72كيلومتري شرق سقز قرار دارد . |
| اين رودخانه يكي از شاخه هاي اصلي سفيدرود است كه از كوههاي چهل چشمه و نواحي مرتفع هزاركانيان و چشمه ساران بخش ديوان دره سرچشمه مي گيرد و پس از آبياري قسمتي از اراضي كردستان وارد زنجان شده و در محلي به نام منجيل بعد از پيوستن به رودخانه شاهرود ، سفيدرود را تشكيل داده و به درياي خزر مي ريزد . رودهاي قمچقاي و اوزون دره از شهرستان بيجار و رودهاي تروال و شور از شهرستان قروه ، از شعبات مهم رودخانه قزل اوزن در استان كردستان هستند . دره ها و سواحل اين رودخانه جذاب و ديدني و انواع ماهي هاي آن معروف است . | |
| آدرس :از بخش ديوان دره سرچشمه |
| اين غار در نزديكي مرز ايران و عراق در 12 كيلومتري بانه قرار دارد . طول اين غار 267 متر است و با شيب بسيار تندي رو به پايين مي رود . درون غار آبرفتي ، ريزشي و بسيار خطرناك است و چاه هاي عميق زيادي در گوشه كنار دالان ها و تالارهاي ان وجود دارد و لذا مي بايد در بازديد از آن از وسايل فني مخصوص غار نوردي استفاده شود . در انتهاي غار درياچه كوچكي وجود دارد . اين غار در تير ماه سال 1347 به وسيله كوهنوردان استان فارس به سرپرستي آقاي معرفت كشف و بررسي مقدماتي شده است . احتمال دارد با بررسي بيشتر جلوه هاي ديگري از آن كشف شود . | |
| آدرس :در نزديكي مرز ايران و عراق در 12 كيلومتري بانه |